پارگی دیسک کمر یعنی آسیب شدید به دیواره دیسک، و بیرون‌ریختن مایع دیسک و ایجاد فشار روی عصب نخاع. پارگی دیسک کمر درواقع شدید‌ترین آسیب دیسک کمر است که با علائمی مانند درد مداوم و شدید در کمر و پاها، و گاهی بی‌حسی و ضعف عضلات کمر و پا همراه می‌شود.
در این مقاله نی مارکت به زبان ساده و با اتکا به منابع علمی توضیح داده‌ایم که منظور از پارگی دیسک کمر چیست، دیسک کمر چه زمانی پاره می‌شود، تفاوت آن با سایر بیرون‌زدگی‌های دیسک کمر چیست و بهترین درمان دیسک کمر کدام است.
پارگی دیسک کمر یعنی چه؟
دیسک‌های کمر مثل بالشتک‌‌هایی بین مهرههای ستون فقرات قرار دارند و از دو بخش تشکیل شده‌اند: یک هسته ژلاتینی نرم در مرکز و یک لایه حلقوی سخت در اطراف آن. هسته به‌دلیل بافت ژلاتینی خود، مثل ضربه‌گیر عمل می‌کند و از ایجاد آسیب به ستون فقرات جلوگیری می‌کند. لایه حلقوی دور آن هم هسته نرم را سر جای خود نگه می‌دارد و از بیرون‌زدن آن و ایجاد فشار روی عصب نخاع جلوگیری می‌کند.
پارگی دیسک کمر در منابع پزشکی ممکن است دو معنی متفاوت داشته باشد. پارگی حلقوی دیسک کمر (Annular Tear) نوعی ترک یا آسیب نسبتا سطحی در لایه خارجی حلقوی دیسک است که هسته ژلاتینی داخل دیسک هنوز بیرون نزده و مایع دیسک خارج نمی‌شود. این نوع آسیب معمولاً خفیف است و گاهی بدون علامت باقی می‌ماند، اما می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات بعدی مثل فتق دیسک کمر شود.
در مقابل، پارگی دیسک کمر می‌تواند به معنای آسیب یا فتق شدید دیسک کمر (Disc Rupture/Extruded Disc) هم باشد؛ یعنی زمانی که آسیب لایه بیرون دیسک چنان شدید است که باعث شده هسته ژلاتینی کاملاً بیرون بزند و روی عصب فشار بیاورد. این مرحله آسیب جدی است و معمولاً با درد شدید، تیرکشیدن به پا، بی‌حسی یا ضعف عضلانی همراه است.
بنابراین وقتی پزشک می‌گوید «پارگی دیسک»، همیشه باید مشخص شود منظور پارگی حلقوی دیسک است یا فتق شدید هسته دیسک، زیرا شدت، علائم و درمان آن‌ها کاملاً متفاوت است. در این مقاله ما مبنای اصطلاح پارگی دیسک کمر را فتق و آسیب شدید دیسک کمر قرار می‌دهیم چون در زبان عامیانه هم به این صورت استفاده می‌شود.
مطالعه بیشتر: خطرناک‌ترین نوع دیسک کمر کدام است؟
شایع‌ترین محل پارگی دیسک کمر
شایع‌ترین محل پارگی دیسک کمر در بخش پایینی ستون فقرات یعنی جایی بین مهرههای چهارم و پنجم کمری (L4–L5) و به‌ویژه بین مهره پنجم کمر و استخوان خاجی (L5–S1) است.
این قسمت، آخرین دیسک کمر است و بیشترین وزن بدن و فشار حرکات روزمره مثل خم شدن و بلند کردن اجسام را تحمل می‌کند، به همین دلیل دیسک‌های آن زودتر فرسوده و مستعد پارگی می‌شوند.
پارگی دیسک کمر چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
پارگی یا فتق دیسک معمولاً بر اثر ترکیبی از فرسودگی تدریجی دیسک و فشار ناگهانی روی ستون فقرات ایجاد می‌شود. برخی عوامل از بقیه شایع‌تر و اثرگذارتر هستند.
-
فرسودگی و افزایش سن:
شایع‌ترین علت پارگی دیسک است. با بالا رفتن سن، دیسک‌ها آب خود را از دست می‌دهند، خشک‌تر و شکننده‌تر می‌شوند و تحمل فشارشان کاهش می‌یابد. در این وضعیت حتی حرکات ساده مانند خم شدن یا چرخیدن می‌تواند باعث پارگی شود. -
بلند کردن اجسام سنگین یا حرکات نادرست بدن:
وقتی بدون خم کردن زانو یا با چرخش ناگهانی کمر جسمی سنگین را بلند می‌کنیم، فشار زیادی به دیسک وارد می‌شود. این فشار ناگهانی می‌تواند لایه خارجی دیسک را پاره کرده و هسته را بیرون بزند. -
نشستن طولانی‌مدت و وضعیت نادرست بدن:
نشستن طولانی، مخصوصاً در حالت خمیده (مثل پشت میز کار یا رانندگی)، فشار دائمی به دیسک‌های کمری وارد می‌کند و به مرور باعث ضعف و تخریب دیسک می‌شود. -
ضعف عضلات مرکزی بدن (کمر و شکم):
عضلات مرکزی نقش تکیه‌گاه ستون فقرات را دارند. وقتی این عضلات ضعیف باشند، فشار واردشده به کمر مستقیماً به دیسک منتقل می‌شود و احتمال آسیب بالا می‌رود. -
چاقی و اضافه‌وزن:
وزن زیاد، مخصوصاً در ناحیه شکم، بار مداومی روی مهره‌ها و دیسک‌های کمر ایجاد می‌کند. این فشار مزمن، روند فرسودگی و پارگی دیسک را تسریع می‌کند. -
ضربه یا حادثه ناگهانی (تروما):
سقوط از ارتفاع، تصادف یا ضربه مستقیم به کمر می‌تواند باعث پارگی ناگهانی و شدید دیسک شود، به‌ویژه اگر دیسک از قبل ضعیف شده باشد. -
عوامل ژنتیکی و ساختار بدنی:
برخی افراد به‌صورت ارثی دیسک‌های ضعیف‌تر، بافت فیبری نازک‌تر یا شکل خاصی از ستون فقرات دارند که خطر پارگی دیسک در آن‌ها بالاتر است.
علائم پارگی دیسک کمر
در صورت فتق شدید یا پارگی دیسک کمر، ماده ژلاتینی دیسک به بیرون نشت می‌کند و روی عصب نخاع فشار وارد می‌کند؛ به همین دلیل معمولاً علائم شدید، واضح و گاه ناتوان‌کننده هستند.
علائم زیر گاهی به ترتیب و گاهی به‌صورت همزمان با هم بروز پیدا می‌کنند.
-
درد شدید در کمر یا پایین کمر: معمولاً ناگهانی شروع می‌شود و با حرکات خاص (مثلاً نشستن یا خم شدن) بدتر می‌شود.
-
درد تیرکشنده به پا (سیاتیک): شایع‌ترین علامت است. درد از ناحیه باسن به سمت پا و گاهی تا کف پا انتشار پیدا می‌کند.
-
بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن در پا یا انگشتان پا: به دلیل فشار روی ریشه‌های عصبی.
-
ضعف عضلانی در پا: ممکن است فرد هنگام راه رفتن، ایستادن روی پنجه یا پاشنه دچار مشکل شود.
-
کاهش انعطاف و محدودیت حرکتی: خم شدن یا چرخیدن کمر سخت و دردناک می‌شود.
-
در موارد شدیدتر: اختلال در کنترل ادرار یا مدفوع (نشانه اورژانسی به نام سندرم دم‌اسبی)
مقایسه علائم پارگی دیسک با سایر انواع فتق دیسک کمر
انواع آسیب دیسک کمر علائم گوناگونی دارد و شناخت نشانه‌های هر نوع فتق دیسک و تمایز آن‌ها با علائم پارگی دیسک کمر، به درک درست‌تری از این علائم کمک می‌کند.
| نوع آسیب دیسک | علائم |
|---|---|
| پارگی دیسک / فتق شدید (Extruded / Ruptured Disc) |
درد ناگهانی و شدید در کمر |
| فتق دیسک (Herniated Disc) |
درد موضعی کمر که گاهی تا پا انتشار می‌یابد |
| برآمدگی دیسک (Bulging Disc) |
درد یا احساس فشار خفیف در ناحیه کمر |
آیا پارگی دیسک کمر درمان قطعی دارد؟
پارگی دیسک کمر به‌طور کامل درمان قطعی ندارد، چون آسیب شدید دیسک را نمی‌توان به حالت اولیه خود برگرداند، اما با ترکیبی از روش‌های غیرتهاجمی و در صورت نیاز جراحی، می‌توان علائم اصلی مانند درد شدید، التهاب و علائم عصبی را کنترل کرد و طی چندهفته تا چند ماه، کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید.
شدت علائم، محل پارگی، سن و وضعیت جسمانی فرد تعیین می‌کند کدام روش درمانی مؤثرتر خواهد بود.
درمان پارگی دیسک کمر؛ غیرتهاجمی، تهاجمی و طب سنتی
درمان پارگی دیسک کمر به شدت آسیب و علائم آن بستگی دارد. معمولا ابتدا از روش‌های غیرتهاجمی مانند دارو، فیزیوتراپی، تمرینات تقویتی و تزریق موضعی استفاده می‌شود. اگر این روش‌ها مؤثر نباشند یا فشار زیادی روی عصب وجود داشته باشد، درمان‌های تهاجمی مثل جراحی میکروسکوپی یا لیزری انجام می‌شود. برخی هم ممکن است به روش‌های طب سنتی باور داشته باشند که در ادامه می‌بینیم آیا موثر هستند یا خیر.
| درمان | روش‌ها |
|---|---|
| غیرتهاجمی | دارو، فیزیوتراپی، تزریق‌های تخصصی اپیدورال، حرکات اصلاحی، کمربند پلاتینر، تغذیه ضدالتهاب |
| تهاجمی | میکرودیسککتومی، جراحی لیزری یا اندوسکوپیک، لامینوتومی، فیوژن، دیسک مصنوعی |
| طب سنتی (مکمل) | دمنوش زردچوبه و زنجبیل، غذاهای ضدالتهاب ⚠️ اجتناب از ماساژ یا جا انداختن دیسک |
درمان پارگی دیسک کمر بدون عمل
خوشبختانه در در بسیاری از موارد پارگی دیسک کمر، انجام جراحی دیسک کمر ضرورت ندارد و اگر پارگی باعث فشار شدید روی عصب نخاعی یا ضعف جدی در پاها نشده باشد، بدن می‌تواند به‌مرور خودش را ترمیم کند.
تحقیقات در مجلاتی مثل Orthopedic Reviews و Nature نشان داده‌اند که در بیشتر بیماران، مایع ژلاتینی‌ای که از دیسک بیرون زده، طی چند ماه تا حدود یک‌سال به‌تدریج جذب می‌شود و التهاب اطراف عصب کم می‌شود. در همین مدت، حلقه بیرونی دیسک (که پاره شده) مثل به‌طورکامل ترمیم نمی‌شود و به حالت قبل برنمی‌گردد، اما بدن با بافتی فیبروزی یا زخم‌مانند، آن قسمت را تا حدی می‌بندد و دیسک را پایدارتر می‌کند.
به همین دلیل اگر فرد دچار ضعف عضلات پا و بی‌حسی و بی‌اختیاری نشده باشد، پزشکان برای درمان پارگی دیسک کمر ابتدا از روش‌های غیرجراحی زیر استفاده می‌کنند.
-
داروهای ضدالتهاب و شل‌کننده عضلات: برای کاهش درد، التهاب و اسپاسم عضلانی در مراحل اولیه.
-
فیزیوتراپی تخصصی: تمرینات کششی و تقویتی مخصوص عضلات مرکزی بدن (کمر و شکم) برای کاهش فشار روی دیسک و کمک به جذب تدریجی مایع بیرون‌زده.
-
تزریق اپیدورال یا تزریق موضعی ضدالتهاب: در مواردی که درد شدید یا التهاب اطراف عصب زیاد باشد.
-
حرکات اصلاحی و کنترل وضعیت بدن: یادگیری نحوه صحیح نشستن، بلند کردن اجسام و حفظ قوس طبیعی کمر برای جلوگیری از فشار مجدد.
-
استفاده کوتاه‌مدت از کمربند پلاتینر: پلاتینر به کاهش فشار روی دیسک، و تسکین درد از طریق ایجاد گرمای عمقی در بافت عضلات کمر کمک می‌کند.
-
اجتناب از استراحت مطلق: استراحت طولانی باعث ضعف عضلات و بدتر شدن وضعیت دیسک می‌شود؛ حرکت تدریجی و کنترل‌شده بهتر است.
-
کنترل وزن و اصلاح تغذیه: کاهش فشار روی ستون فقرات و بهبود جریان خون با تغذیه مناسب (مخصوصاً مصرف آب کافی و غذاهای ضدالتهاب مثل ماهی، زردچوبه و سبزیجات برگ‌دار).
درمان پارگی دیسک کمر با جراحی
اگر پارگی دیسک کمر باعث فشار شدید بر عصب نخاعی، درد غیرقابل‌تحمل، بی‌حسی یا ضعف شدید در پاها شده باشد و درمان‌های غیرجراحی در چند هفته تا چند ماه نتیجه نداده باشد، جراحی به‌عنوان گزینه اصلی مطرح می‌شود.
هدف جراحی برداشتن بخش بیرون‌زده دیسک، آزاد کردن عصب تحت فشار و کاهش درد و علائم عصبی است.
رایج‌ترین روش‌های عمل دیسک کمر با توجه به شرایط فرد و شدت پارگی دیسک کمر به این ترتیب هستند.
-
میکرودیسکتومی
میکرودیسککتومی رایج‌ترین روش جراحی پارگی دیسک است. جراح با برشی کوچک و استفاده از میکروسکوپ، فقط قسمت بیرون‌زده و فشرده‌کننده عصب را برمی‌دارد. این عمل کم‌تهاجمی است و معمولاً بیمار طی چند روز بهبود نسبی پیدا می‌کند. -
دیسککتومی اندوسکوپیک یا لیزری
این عمل با استفاده از ابزار ظریف و دوربین، از طریق برش بسیار کوچک انجام می‌شود. بافت اطراف آسیب کمتری می‌بیند و دوران نقاهت کوتاه‌تر است، ولی برای همه بیماران مناسب نیست. -
لامینوتومی یا لامینکتومی
در مواردی که پارگی بزرگ است یا عصب به‌شدت فشرده شده، بخشی از استخوان مهره (لامینا) برای ایجاد فضای بیشتر برداشته می‌شود تا عصب آزاد شود. -
فیوژن یا جوش دادن مهره‌ها
اگر دیسک کاملاً از بین رفته یا چند مهره بی‌ثبات شده باشند، دو مهره مجاور با پیچ و پلاک ثابت می‌شوند تا ستون فقرات پایدار بماند. -
جایگزینی دیسک مصنوعی
در برخی بیماران جوان‌تر، به‌جای فیوژن، دیسک آسیب‌دیده با دیسک مصنوعی جایگزین می‌شود تا حرکت طبیعی ستون فقرات حفظ شود.
درمان پارگی دیسک کمر در طب سنتی
به زبان ساده، طب سنتی به‌تنهایی نمی‌تواند پارگی دیسک کمر را درمان کند، چون در این نوع آسیب، بخشی از حلقه فیبری دیسک پاره شده و ماده ژلاتینی داخل آن به بیرون نشت کرده است؛ و درواقع هیچ داروی گیاهی یا روش سنتی نمی‌تواند آن بافت را «ببندد» یا مایع بیرون‌زده را «به داخل برگرداند».
مطالعه بیشتر: آیا بادکش برای سیاتیک و دیسک کمر خوب است؟
بااین‌حال، برخی روش‌های سنتی اگر در کنار درمان‌های تخصصی پارگی دیسک کمر پی گرفته‌شوند، نه‌تنها ضرری ندارند بلکه می‌توانند در بلندمدت تا حدودی باعث کاهش التهاب شوند.
-
مصرف گیاهان و ادویه‌های ضدالتهاب مثل زردچوبه، زنجبیل و کندر برای کاهش التهاب عمومی بدن.
-
دمنوش‌های آرام‌بخش عضلانی مثل بابونه یا اسطوخودوس برای کاهش تنش و بهبود خواب.
-
رعایت رژیم غذایی ضدالتهاب شامل ماهی، سبزیجات برگ‌دار، میوه‌های تازه و پرهیز از غذاهای سرخ‌کردنی یا سنگین
بهترین درمان برای پارگی دیسک کمر کدام است؟
بهترین روش درمان پارگی دیسک کمر روشی است که بدون آسیب به بافت‌های اطراف، بتواند فشار روی عصب و التهاب را کاهش دهد و عملکرد طبیعی ستون فقرات را برگرداند. در بیشتر بیماران، درمان‌های غیرجراحی مانند فیزیوتراپی تخصصی با دستگاه (مثلا لیزر پرتوان)، تمرینات تقویتی و تزریق‌های تخصصی (مثل اوزون‌تراپی، کودال لایزیز یا تزریق هیالاز) بهترین نتیجه را می‌دهند.
با این حال، اگر پارگی دیسک باعث فشار شدید بر عصب یا ضعف حرکتی قابل‌توجه شود، مؤثرترین و ایمن‌ترین گزینه، جراحی میکروسکوپی یا لیزری است که با حداقل برش، بخش آسیب‌دیده را خارج کرده و فشار را فوراً برطرف می‌کند.
سوالات متداول
آیا پیاده‌روی برای پارگی دیسک کمر ضرر دارد؟
پیاده‌روی ملایم و کنترل‌شده معمولاً ضرر ندارد و حتی به بهبود گردش خون و کاهش خشکی کمک می‌کند. اما در مراحل حاد یا زمانی که درد به پاها تیر می‌کشد باید با نظر پزشک و به‌صورت محدود انجام شود.
آیا پارگی دیسک کمر باعث فلج شدن می‌شود؟
به‌ندرت. فقط در مواردی که مایع بیرون‌زده روی نخاع یا ریشه‌های عصبی به‌شدت فشار بیاورد و درمان به‌موقع انجام نشود، ممکن است باعث ضعف شدید یا فلج نسبی پاها شود.
آیا پارگی دیسک کمر با لیزر درمان می‌شود؟
بله، در برخی موارد خفیف تا متوسط، جراحی لیزری می‌تواند با بخارکردن بخش بیرون‌زده دیسک، فشار روی عصب را کاهش دهد. این روش کم‌تهاجمی است ولی برای همه بیماران مناسب نیست.
دیه پارگی دیسک کمر در تصادف چقدر است؟
در سال ۱۴۰۴، دیه کامل انسان ۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان است. دیه پارگی دیسک کمر عدد ثابتی ندارد و به نظر پزشکی قانونی بستگی دارد، اما معمولاً با توجه به شدت آسیب، بین ۵ تا ۱۵ درصد از دیه کامل برآورد می‌شود.
چه غذاهایی برای پارگی دیسک کمر خوب است؟
غذاهای ضدالتهاب مانند ماهی‌های چرب، سبزیجات برگ‌دار، میوه‌های رنگی، مغزها و ادویه‌هایی مثل زردچوبه و زنجبیل مفیدند. در مقابل، باید مصرف قند، چربی‌های اشباع و فست‌فود را کاهش داد.
چه دارویی برای پارگی دیسک کمر خوب است؟
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن)، شل‌کننده‌های عضلانی و در موارد شدید تزریق کورتون برای کاهش التهاب استفاده می‌شوند. نوع دارو باید حتماً توسط پزشک تجویز شود.
آیا پارگی دیسک کمر با استراحت خوب می‌شود؟
استراحت کوتاه‌مدت (۱ تا ۲ روز) می‌تواند التهاب را کم کند، اما استراحت طولانی مضر است و باعث ضعف عضلات می‌شود. حرکت سبک و فیزیوتراپی برای بهبود ضروری است.
آیا پارگی دیسک کمر خطرناک است؟
در بیشتر موارد خطرناک نیست و با درمان‌های غیرجراحی قابل کنترل است، اما اگر باعث بی‌اختیاری ادرار یا ضعف شدید پا شود، نیاز به درمان فوری دارد.
تزریق ژل برای پارگی دیسک کمر مؤثر است؟
تزریق ژل یا اوزون‌تراپی می‌تواند در موارد خاص التهاب و درد را کاهش دهد، ولی پارگی دیسک را ترمیم نمی‌کند و اثر آن موقتی است. باید فقط توسط متخصص ستون فقرات انجام شود.
پارگی دیسک کمر باعث معافیت سربازی می‌شود؟
اگر پارگی باعث محدودیت حرکتی یا ضعف و بی‌حسی قابل‌توجه شود و MRI آن را تأیید کند، ممکن است منجر به معافیت دائم یا موقت شود. تصمیم نهایی با شورای پزشکی نظام وظیفه است.
چه ورزشی برای پارگی دیسک کمر خوب است؟
ورزش‌های کششی سبک، تمرینات تقویت عضلات شکم و کمر (مثل پل یا پلانک اصلاح‌شده) و شنا مفیدند. باید از حرکات خم شدن ناگهانی یا بلندکردن وزنه خودداری کرد.