مراقبت بعد از عمل دیسک کمر: نحوه خوابیدن، حمام رفتن و تغذیه

مراقبت‌های بعد از عمل دیسک کمر نقش بسیار مهمی در سرعت بهبودی، کاهش عوارض و حتی پیشگیری از عود دیسک کمر دارند. بسیاری از بیماران پس از جراحی، علاوه بر نگرانی از روند ترمیم، با پرسش‌های عملی روزمره مانند «نحوه صحیح خوابیدن بعد از عمل دیسک کمر»، «چه زمانی می‌توانم حمام کنم؟» یا «چه غذایی برای ترمیم بهتر بدن مناسب است؟» روبه‌رو می‌شوند. پاسخ به بعضی از این سوالات، به نوع عمل دیسک کمری که فرد انجام داده است بستگی دارد. در بعضی از موارد هم این مراقبت‌ها برای همه انواع عمل دیسک کمر، یکسان است.

در این مقاله به تک تک این سوالات به طور دقیق پاسخ داده شده است.

مدت استراحت بعد از عمل دیسک کمر

مدت استراحت بعد از عمل دیسک کمر یکی از مهم‌ترین بخش‌های دوران نقاهت است اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که میزان و نوع استراحت برای همه بیماران یکسان نیست و به نوع عمل بستگی دارد. به طور کلی باید به این نکته توجه کرد که استراحت مطلق در بلندمدت می‌تواند باعث تضعیف عضلات کمر شود و استراحت باید همراه با فعالیت‌های بدنی سبک باشد. در ادامه با میزان استراحت با توجه به نوع عمل دیسک کمر آشنا می‌شویم.

مطالعه بیشتر: بهترین روش‌های درمان کمردرد شدید و خفیف

عمل‌های کم‌تهاجمی مثل لیزر یا اندوسکوپی

این عمل‌ها با برش کوچک انجام می‌شوند و چون عضلات و بافت‌ها کمتر دستکاری می‌شوند، بدن زودتر به حالت عادی برمی‌گردد. در این نوع عمل معمولاً بین ۳ تا ۷ روز استراحت نسبی کافی است. استراحت به این معناست که فرد باید از حرکات سنگین، خم شدن زیاد و نشستن طولانی پرهیز کند، اما می‌تواند از همان روز اول یا دوم به آرامی راه برود.

استفاده از کمربند طبی هم در دوره نقاهت بعد از عمل دیسک کمر بسیار اهمیت دارد چراکه می‌تواند به حفاظت بیشتر از ستون فقرات کمک کند. هرچند در این عمل‌ها بافت‌ها کمتر دستکاری می‌شوند، اما عضلات و رباط‌های اطراف هنوز ضعیف هستند و نیاز به حمایت دارند. بستن کمربندهای طبی تخصصی و پیشرفته مانند کمربند پلاتینر به‌دلیل طراحی ارگونومیک و قابلیت تنظیم فشار، باعث می‌شود تا کمر در وضعیت صحیح بماند، حرکات ناگهانی محدود شود و فشار کمتری به دیسک عمل‌شده وارد شود. همچنین این کمربند با بهره‌گیری از سه فناوری درمانی پیشرفته شامل اولتراسوند، مادون قرمز و پالس کلاک، به کاهش التهاب، تسکین دردهای عضلانی و مفصلی و تسریع ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده کمک می‌کند.

میکرو دیسککتومی (شایع‌ترین عمل دیسک کمر)

در این عمل بخش بیرون‌زده دیسک برداشته می‌شود و از عمل‌های لیزر و آندوسکوپی کمی پیچیده‌تر است. به همین دلیل دوره نقاهت هم کمی طولانی‌تر است و معمولاً ۲ تا ۴ هفته نیاز به استراحت نسبی وجود دارد. در این مدت فرد باید بیشتر وقت خود را در حالت درازکش یا ایستاده بگذراند و از نشستن طولانی اجتناب کند. استراحت به معنای خوابیدن مطلق نیست؛ بلکه پیاده‌روی کوتاه و آرام روزانه بسیار مهم است، چون به بهبود جریان خون و ترمیم بافت‌ها کمک می‌کند.

عمل‌های تهاجمی (فیوژن یا تعویض دیسک)

این عمل‌ها برای بیرون‌زدگی‌های شدید و چندسطحی انجام می‌شوند و نیاز به مراقبت جدی‌تر دارند. در این حالت بیمار باید حدود ۶ تا ۱۲ هفته استراحت نسبی داشته باشد. نوع استراحت شامل دراز کشیدن روی تشک طبی، راه رفتن کوتاه و آرام در خانه و استفاده از کمربند طبی هنگام حرکت است. خم شدن، پیچاندن کمر یا برداشتن وسیله سنگین کاملاً ممنوع است. اهمیت استراحت در این نوع عمل بسیار بالاست، چون استخوان‌ها و پیچ‌ها باید زمان کافی برای جوش خوردن و تثبیت پیدا کنند. اگر استراحت کافی رعایت نشود، احتمال شکستگی پیچ‌ها یا ناپایداری مهره‌ها وجود دارد.

طرز صحیح خوابیدن بعد از عمل دیسک کمر

تفاوت در نوع عمل دیسک کمر، تاثیری در نحوه صحیح خوابیدن بعد از عمل دیسک کمر ایجاد نمی‌کند. نکته مهم این است که که ستون فقرات در حالت طبیعی قرار بگیرد و فشاری به محل جراحی وارد نشود. رعایت نکات زیر برای همه کسانی که از مشکل فتق دیسک کمر رنج می‌برند یا عمل جراحی انجام داده‌اند، ضروری است. 

تغذیه بعد از عمل دیسک کمر

اینکه بعد از عمل دیسک کمر چی بخوریم، سوال نسبتا مهمی است چون تغذیه می‌تواند به روند بهبود بافت آسیب‌دیده در اثر جراحی دیسک کمر کمک کند. تغذیه مناسب از چند جهت اهمیت پیدا می‌کند: اول اینکه با کنترل وزن، فشار اضافی از روی ستون فقرات برداشته می‌شود و احتمال عود بیماری کمتر می‌شود. دوم اینکه بعضی غذاها خاصیت ضدالتهابی دارند و می‌توانند درد و تورم بعد از عمل را کاهش دهند، در حالی که خوراکی‌های ناسالم مثل فست‌فود و شیرینی‌جات التهاب را تشدید می‌کنند.

نکته مهم دیگر این است که پروتئین‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی برای ترمیم زخم‌ها، عضلات و رباط‌ها ضروری‌اند و نبود آن‌ها روند بهبودی را کند می‌کند. در نهایت، مصرف موادی که سرشار از کلسیم، ویتامین D و منیزیم هستند، به تقویت استخوان‌ها و پیشگیری از ضعف مهره‌ها کمک می‌کند.

مواد غذایی مفید

• پروتئین‌های سالم (مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات): برای ترمیم زخم و عضلات ضروری هستند.

• سبزیجات و میوه‌های تازه (مثل بروکلی، اسفناج، پرتقال، کیوی): سرشار از آنتی‌اکسیدان و ویتامین C برای کاهش التهاب و ترمیم بافت.

• ماهی‌های چرب (سالمون، ساردین): دارای امگا ۳ که خاصیت ضدالتهابی قوی دارد.

• لبنیات کم‌چرب (ماست، شیر، پنیر): منبع کلسیم و پروتئین برای تقویت استخوان‌ها.

• آجیل و دانه‌ها (بادام، گردو، تخم کتان): سرشار از منیزیم و چربی‌های مفید برای کاهش التهاب.

• غلات کامل (جو دوسر، نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای): انرژی پایدار می‌دهند و مانع افزایش ناگهانی قند خون می‌شوند.

 مواد غذایی مضر

• فست‌فود و غذاهای سرخ‌شده: چربی‌های ناسالم و نمک زیاد دارند که التهاب و فشار خون را بالا می‌برند.

• قندهای ساده و شیرینی‌جات: باعث افزایش التهاب و بالا رفتن وزن می‌شوند.

• نوشابه و نوشیدنی‌های صنعتی: فاقد ارزش غذایی و پر از قند و مواد افزودنی هستند.

• گوشت‌های فرآوری‌شده (سوسیس، کالباس): حاوی مواد نگهدارنده و چربی‌های ناسالم که روند ترمیم را مختل می‌کنند.

• نمک زیاد: مصرف زیاد نمک می‌تواند باعث تجمع مایعات و تورم شود.

حمام و دستشویی رفتن بعد از عمل دیسک کمر

بعد از عمل دیسک کمر، انجام کارهای ساده و روزمره مثل رفتن به دستشویی یا گرفتن یک دوش معمولی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. در این دوران، بدن هنوز در حال ترمیم است و هر حرکت نادرست یا فشار اضافه ممکن است روند بهبودی را مختل کند یا حتی باعث آسیب دوباره شود. به همین دلیل آشنایی با اصول صحیح و زمان مناسب برای انجام این کارها اهمیت زیادی دارد.

دستشویی رفتن بعد از عمل دیسک کمر

معمولاً بیمار از همان روز یا فردای عمل می‌تواند به دستشویی برود، اما استفاده از توالت فرنگی ضروری است، چون نشستن روی توالت ایرانی به دلیل خم زیاد کمر می‌تواند آسیب‌زا باشد. هنگام نشستن و بلند شدن بهتر است دست‌ها روی دسته یا تکیه‌گاه قرار گیرد تا فشار کمتری به ستون فقرات وارد شود و کمر همواره در حالت صاف باقی بماند.

همچنین برای جلوگیری از یبوست در اثر داروی بیهوشی که می‌تواند فشار زیادی به کمر بیاورد، لازم است مصرف مایعات و مواد غذایی پرفیبر افزایش پیدا کند و در صورت نیاز از داروهای ملین استفاده شود.

حمام کردن بعد از عمل دیسک کمر

زمان شروع حمام کردن بعد از عمل بستگی به نوع جراحی و روند ترمیم زخم دارد. در عمل‌های کم‌تهاجمی (لیزر یا اندوسکوپی)، معمولاً بیمار می‌تواند پس از ۲ تا ۳ روز حمام کند، اما در عمل‌های باز مانند (میکرو‌دیسککتومی یا فیوژن)، این زمان معمولاً ۵ تا ۷ روز بعد و زمانی است که پانسمان ضدآب گذاشته شده یا بخیه‌ها کمی ترمیم شده باشند.

هنگام حمام باید از ایستادن طولانی و خم شدن پرهیز کرد و بهتر است بیشتر کارها در حالت نشسته روی یک صندلی پلاستیکی انجام شود. در روزهای اول باید از خیس شدن محل زخم پرهیز کنید اما بعد از تائید پزشک، می‌توانید به آرامی و بدون مالش، محل زخم را تمیز کنید. بعد از حمام، محل زخم حتماً باید کاملاً خشک شود تا از عفونت جلوگیری شود.

حرکات فیزیوتراپی و اصلاحی بعد از عمل دیسک کمر

بعد از عمل دیسک کمر، عضلات اطراف ستون فقرات معمولاً ضعیف و سفت می‌شوند و اگر تقویت و اصلاح نشوند، هم روند ترمیم طولانی می‌شود و هم خطر عود مجدد دیسک یا درد مزمن بالا می‌رود. به طور کلی انجام فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی، می‌تواند باعث کاهش سریع‌تر درد، بهبود عملکرد حرکتی و بازگشت سریع‌تر بیمار به زندگی روزمره و کار شود.

نکته مهم این است که نوع عمل جراحی تعیین می‌کند تمرینات از چه زمانی و با چه شدتی شروع شوند. در عمل‌های کم‌تهاجمی مثل لیزر یا اندوسکوپی، به دلیل آسیب کمتر به بافت‌ها، حرکات کششی و سبک زودتر آغاز می‌شوند. اما تمرینات فیزیوتراپی و توانبخشی بعد از عمل میکرودیسککتومی معمولاً از هفته چهارم تا ششم شروع می‌شوند. این زمان برای ورزش بعد از عمل فیوژن (پیچ و پلاک) به علت سنگینی عمل و نیاز مهره‌ها به جوش خوردن، کمی طولانی‌تر است.

مطالعه بیشتر: مهم‌ترین عوارض فیزیوتراپی

عمل‌های کم‌تهاجمی (لیزر یا اندوسکوپی)

این نوع عمل‌های دیسک کمر، کمترین آسیب را در عضلات و رباط‌ها ایجاد می‌کنند، بنابراین بیمار می‌تواند خیلی زودتر وارد فاز توانبخشی شود.

• تمرینات کششی: معمولاً از هفته دوم تا سوم شروع می‌شوند تا از خشکی عضلات پشت ران و لگن جلوگیری شود. این کار فشار غیرمستقیم روی ستون فقرات را کاهش می‌دهد.

• تمرینات تقویتی عضلات مرکزی: حرکات بسیار سبک برای شکم و کمر (مثل انقباض ملایم شکم در حالت خوابیده) از همان هفته دوم مجاز هستند تا ستون فقرات پایدار بماند.

• تمرینات تعادلی: تمرینات ساده و کوتاه (مثل ایستادن با حمایت) بعد از چند هفته اضافه می‌شوند تا عضلات عمقی فعال شوند.

• تمرینات هوازی سبک: پیاده‌روی آرام تقریباً از همان روزهای اول توصیه می‌شود و یکی از بهترین روش‌های شروع توانبخشی است.

میکرودیسککتومی (شایع‌ترین عمل باز)

میکرودیسککتومی یکی از رایج‌ترین عمل‌های دیسک کمر است که عوارض عمل دیسک کمر در آن بسیار محدود است. بنابراین توانبخشی دیرتر شروع می‌شود و ساختار برنامه منظم‌تر است.

• تمرینات کششی: از هفته چهارم یا پنجم آغاز می‌شوند تا هم دامنه حرکتی برگردد و هم کشش عضلات پشت ران فشار روی دیسک کمری را کاهش دهد.

• تمرینات تقویتی عضلات مرکزی: بعد از ۴–۶ هفته شروع می‌شوند. هدف این است که شکم و کمر مثل یک کمربند محافظ از ستون فقرات حمایت کنند.

• تمرینات تعادلی: از هفته ششم به بعد اضافه می‌شوند تا بدن کنترل بیشتری روی حرکات پیدا کند و ریسک حرکات ناگهانی کاهش یابد.

• تمرینات هوازی سبک: پیاده‌روی زود شروع می‌شود، اما تمرینات سنگین‌تر مثل دویدن یا دوچرخه‌ثابت معمولاً بعد از ۶ تا ۸ هفته مجاز می‌شوند.

فیوژن (پیچ و پلاک)

فیوژن یا تعویض دیسک کمر سنگین‌ترین نوع جراحی است و توانبخشی باید خیلی با احتیاط و بعد از ترمیم کامل بافت‌های آسیب‌دیده انجام شود، چون قبل از فعالیت‌های بدنی، مهره‌ها باید زمان کافی برای جوش خوردن داشته باشند.

• تمرینات کششی: در چند هفته اول مجاز نیستند. معمولاً بعد از ۱۰–۱۲ هفته به‌صورت بسیار ملایم شروع می‌شوند تا به جوش خوردن مهره‌ها آسیبی نرسد.

• تمرینات تقویتی عضلات مرکزی: در ابتدا فقط تمرینات ایزومتریک (انقباض بدون حرکت) مثل سفت کردن شکم یا باسن توصیه می‌شود. حرکات پویا معمولاً بعد از چند ماه شروع می‌شوند.

• تمرینات تعادلی: در مراحل بعدی و به‌صورت ساده شروع می‌شوند، مثلاً ایستادن روی یک پا در حالی که به دیوار تکیه داده‌اید. این تمرین‌ها باعث می‌شوند عضلات عمقی فعال شوند.

• تمرینات هوازی سبک: پیاده‌روی از همان هفته اول مجاز است و مهم‌ترین بخش توانبخشی محسوب می‌شود، اما باید با زمان کوتاه شروع و به‌تدریج بیشتر شود.

رانندگی بعد از عمل دیسک کمر

زمان بازگشت به رانندگی بعد از عمل دیسک کمر، به نوع عمل، شدت جراحت آن و شدت بیرون زدگی دیسک کمر بستگی دارد. بعد از عمل دیسک کمر نمی‌توان بلافاصله رانندگی را شروع کرد چون رانندگی ترکیبی از نشستن طولانی‌مدت، قرار گرفتن در معرض لرزش‌های مداوم و نیاز به واکنش سریع (مانند ترمز ناگهانی) است. هر کدام از این شرایط می‌توانند فشار زیادی بر ستون فقرات و محل جراحی وارد کنند و در صورت آمادگی ناکافی بیمار، خطر بروز آسیب مجدد یا تصادف را افزایش دهند. علاوه بر این، مصرف داروهای مسکن قوی یا آرام‌بخش‌ها می‌تواند هوشیاری و زمان واکنش را کاهش دهد و ایمنی رانندگی را مختل کند.

• عمل‌های کم‌تهاجمی (لیزر یا اندوسکوپی): به دلیل آسیب کمتر به بافت‌ها، بیمار معمولاً می‌تواند حدود ۲ تا ۳ هفته پس از عمل، در صورت کنترل درد و عدم مصرف داروهای خواب‌آور، رانندگی‌های کوتاه‌مدت را آغاز کند.

• میکرودیسککتومی (عمل باز محدود): به علت نیاز بیشتر به ترمیم بافت‌ها، شروع رانندگی معمولاً از ۴ تا ۶ هفته پس از عمل امکان‌پذیر است و بهتر است ابتدا در مسیرهای کوتاه و بدون ترافیک انجام شود.

• فیوژن (پیچ و پلاک): این نوع عمل نیاز به جوش خوردن مهره‌ها دارد و به همین دلیل بازگشت به رانندگی دیرتر و با احتیاط بیشتری انجام می‌شود. در اغلب موارد رانندگی تا ۸ تا ۱۲ هفته یا بیشتر به تعویق می‌افتد و تنها پس از تأیید پزشک جراح مجاز خواهد بود.

حاملگی بعد از عمل دیسک کمر

بارداری بعد از عمل دیسک کمر به طور کلی منعی ندارد و بیشتر خانم‌ها می‌توانند پس از طی دوره نقاهت طبیعی، بدون مشکل خاصی باردار شوند. جراحی دیسک (چه میکرودیسککتومی و چه فیوژن) تأثیری بر توانایی بارداری یا سلامت جنین ندارد، اما زمان شروع بارداری اهمیت دارد. معمولاً توصیه می‌شود دست‌کم ۶ تا ۱۲ ماه پس از عمل صبر شود تا ستون فقرات فرصت کافی برای ترمیم، تقویت عضلات و تثبیت مهره‌ها داشته باشد.

در این فاصله، انجام فیزیوتراپی و حفظ وزن مناسب اهمیت زیادی دارد، چون اضافه‌وزن دوران بارداری می‌تواند فشار زیادی به کمر وارد کند. هنگام بارداری نیز رعایت نکات ساده مثل اجتناب از افزایش وزن بیش از حد، انجام ورزش‌های ایمن برای بارداری (مانند پیاده‌روی و تمرینات کششی سبک)، استفاده از بالش‌های حمایتی هنگام خواب و پیروی از توصیه‌های متخصص زنان و جراح ستون فقرات، به کاهش درد و پیشگیری از عوارض کمک می‌کند. بنابراین بارداری بعد از عمل دیسک کمر ممکن است و در اغلب موارد ایمن است.

سوالات متداول

برای نماز خواندن بعد از عمل دیسک کمر چه نکاتی مهم است؟

در هفته‌های اول بعد از عمل بهتر است نماز را نشسته یا روی صندلی بخوانید، چون خم و راست شدن برای رکوع و سجده می‌تواند به کمر فشار بیاورد. برای سجده می‌توانید از مهر بلند یا میز کوچک کمک بگیرید. بعد از چند هفته و با اجازه پزشک، کم‌کم می‌توانید به حالت ایستاده نماز بخوانید.

بالا رفتن از پله بعد از عمل دیسک کمر ضرر دارد؟

استفاده از پله در روزهای ابتدایی توصیه نمی‌شود، چون فشار زیادی به کمر وارد می‌کند. اگر مجبور شدید، خیلی آرام حرکت کنید، حتماً به نرده تکیه کنید و در صورت امکان در بین پله‌ها کمی استراحت کنید. رفت‌وآمد زیاد از پله‌ها می‌تواند باعث تشدید درد شود.

روزه گرفتن بعد از عمل دیسک کمر منع دارد؟

بدن بعد از جراحی به آب و دارو نیاز دارد و روزه گرفتن در ماه‌های اول ممکن است باعث ضعف یا اختلال در روند درمان شود. بهتر است تا زمانی که پزشک اجازه نداده، روزه نگیرید. بعد از بهبود نسبی و اگر داروی خاصی مصرف نمی‌کنید، می‌توانید با مشورت پزشک روزه بگیرید.

آیا بعد از عمل دیسک کمر میتوان فوتبال بازی کرد؟

فوتبال یک ورزش سنگین و پر برخورد است که فشار زیادی به ستون فقرات وارد می‌کند. معمولاً تا یک سال بعد از عمل نباید به سراغ چنین ورزش‌هایی بروید. به جای فوتبال بهتر است ورزش‌های سبک مثل شنا، پیاده‌روی یا حرکات کششی زیر نظر فیزیوتراپ انجام دهید.

بعد از عمل دیسک کمر روی چه تشکی بخوابیم؟

خوابیدن روی تشک مناسب خیلی مهم است. تشک باید طبی و نسبتاً سفت باشد تا ستون فقرات در حالت طبیعی بماند. تشک‌های خیلی نرم یا خیلی سفت می‌توانند باعث فشار بیشتر به کمر شوند. تشک ارتوپدی یا مموری فوم استاندارد انتخاب‌های خوبی هستند.

جوراب واریس بعد از عمل دیسک کمر مفید است؟

بعد از عمل به دلیل کم‌تحرکی، احتمال ایجاد لخته خون در پاها وجود دارد. استفاده از جوراب واریس باعث بهبود گردش خون و پیشگیری از لخته می‌شود. بهتر است در هفته‌های اول طبق دستور پزشک از این جوراب‌ها استفاده کنید.

حرکات آب درمانی بعد از عمل دیسک کمر مفید است؟

ورزش در آب یکی از بهترین روش‌های توانبخشی بعد از عمل دیسک کمر است. چون وزن بدن در آب کمتر می‌شود، فشار کمتری به کمر وارد می‌گردد و می‌توانید به آرامی عضلات را تقویت کنید. معمولاً چند هفته بعد از عمل و با نظر پزشک می‌توانید آب‌درمانی را شروع کنید.