خواص قلم گاو به مواد مغذی موجود در آن یعنی کلاژن، ژلاتین، آمینواسیدها و مواد معدنی مربوط می‌شود؛ این مواد هم به تقویت استخوان‌ها و مفاصل کمک می‌کنند، هم در دوران بیماری مانند سرماخوردگی یا دوران نقاهت به بدن نیرو می‌دهند و هم در سلامت پوست، مو و ناخن اثرگذارند. مصرف منظم آب قلم نه‌تنها می‌تواند بخشی از ضعف بدن را جبران کند، بلکه به مرور زمان نقش مهمی در حفظ انرژی و سلامت عمومی خواهد داشت.
البته اگر درگیر بیماری قلبی، فشار خون، کلسترول بالا یا بیماری‌های گوارشی هستید باید حتما با احتیاط و پس از مشورت با پزشک، این ماده مغذی را مصرف کنید.
آیا خواص قلم گاو از نظر علمی ثابت شده است؟
قلم گاو در فرهنگ غذایی ایران و بسیاری از کشورهای دیگر به عنوان یک غذای مقوی و درمانی شناخته می‌شود. معمولاً وقتی کسی سرماخورده است، در دوران نقاهت بعد از جراحی یا حتی برای تقویت استخوان‌ها و پوست، توصیه می‌شود از سوپ یا آب قلم گاو استفاده کند. اما آیا این همه ادعا پایه علمی دارد یا فقط باور سنتی است؟
مطالعات علمی نشان می‌دهند که بخش عمده ارزش غذایی قلم گاو به دلیل وجود کلاژن و ژلاتین است. کلاژن نوعی پروتئین ساختاری است که در پوست، استخوان، غضروف و تاندون‌ها وجود دارد. وقتی قلم ساعت‌ها جوشانده می‌شود، این کلاژن به ژلاتین تبدیل می‌شود. ژلاتین حاوی اسیدهای آمینه مهمی مثل گلیسین، پرولین و گلوتامین است که در فرآیند ترمیم بافت‌ها، بهبود سلامت روده، کاهش التهاب مفاصل و حتی بهبود کیفیت خواب نقش دارند.
البته باید توجه داشت که اثرگذاری قلم گاو بر سلامتی، معجزه‌آسا نیست و معمولاً ملایم و تدریجی است. آب قلم می‌تواند به‌طور موقت احساس افزایش انرژی و تقویت قوای بدن را در فرد ایجاد کند اما باید در نظر داشت که اثرش به اندازه داروهای تخصصی یا مکمل‌های استاندارد قوی نیست و بیشتر نقش مکمل و حمایت‌کننده دارد. همچنین چون چربی و کلسترول بالایی دارد، نباید در مصرف آن زیاده‌روی کرد.
مطالعه بیشتر: با انواع غضروف‌ساز طبیعی آشنا شوید!
۳ فایده اصلی عصاره قلم گاو برای سلامتی
عصاره قلم گاو به دلیل ترکیبات معدنی ارزشمندی که دارد می‌تواند به تقویت بدن و حفظ سلامت آن کمک کند. به طور کلی آب قلم گاو همزمان هم به ساختار داخلی بدن نیرو می‌دهد و هم به ظاهر بیرونی آن بهبود می‌بخشد، و به همین دلیل جایگاه ویژه‌ای در تغذیه‌ی سالم و درمان‌های مکمل پیدا کرده است.
در جدول زیر به صورت خلاصه با خواص قلم گاو برای بیماری‌های مختلف آشنا می‌شویم.
۱. تقویت و ترمیم استخوان و مفاصل
پروتئین‌ها و مواد معدنی از اصلی‌ترین مواد موردنیاز استخوان‌ها و مفاصل برای حفظ توان و حرکت بدن است که با افزایش سن، یا در شرایطی مثل آرتروز و شکستگی، این ذخایر کاهش پیدا می‌کنند و بدن توانایی کمتری برای بازسازی بافت‌ها دارد. آب قلم گاو از این جهت که یک منبع طبیعی و غنی از کلاژن، ژلاتین و مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر است، برای تقویت و ترمیم استخوان‌ها و مفاصل مفید است.
مطالعه بیشتر: ۱۳ میوه مفید برای زانودرد
آرتروز
آب قلم گاو به‌دلیل داشتن کلاژن و ژلاتین می‌تواند به بدن در ساخت دوباره‌ی بافت غضروفی کمک کند. این ترکیبات با افزایش انعطاف‌پذیری غضروف‌ها و کاهش التهاب، باعث می‌شوند درد و خشکی مفاصل در بیماران مبتلا به آرتروز به مرور کمتر شود. مصرف مداوم چند ماهه سوپ یا عصاره قلم بیشترین اثر را نشان می‌دهد.
با این حال، باید توجه داشت که برای درمان آرتروز، روش‌های مؤثرتری هم وجود دارد از جمله دارودرمانی، فیزیوتراپی و استفاده از زانوبند برای آرتروز به‌ویژه زانوبند زاپیامکس که می‌توانند به‌طور مستقیم در کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل نقش داشته باشند.
زانوبند زاپیامکس با ایجاد گرمای کنترل‌شده و حمایت مکانیکی از مفصل زانو، به کاهش درد، بهبود گردش خون و افزایش انعطاف‌پذیری کمک می‌کند و در کنار درمان‌های رایج و تغییر سبک زندگی، مکمل درمانی خوبی برای بیماران مبتلا به آرتروز است.
مطالعه بیشتر: ۷ درمان خانگی آرتروز زانو
شکستگی استخوان
آب قلم گاو سرشار از کلسیم، فسفر و منیزیم است. این مواد معدنی به‌همراه ژلاتین موجود در عصاره، مواد لازم برای بازسازی استخوان را در اختیار بدن قرار می‌دهند. مصرف منظم آب قلم در دوران نقاهت می‌تواند به تسریع جوش خوردن شکستگی‌ها و ترمیم بافت استخوانی کمک کند، به‌ویژه اگر همراه با تغذیه سالم و استراحت کافی باشد.
پوکی استخوان
مصرف آب قلم گاو به‌صورت منظم می‌تواند در بلندمدت به حفظ تراکم و استحکام استخوان‌ها کمک کند. کلاژن موجود در عصاره باعث تقویت چارچوب پروتئینی استخوان می‌شود و مواد معدنی آن مانند کلسیم و فسفر به کند شدن روند کاهش تراکم استخوان، مخصوصاً در زنان پس از یائسگی، کمک می‌کنند.
التهاب مفاصل
آب قلم گاو حاوی آمینواسیدهایی مانند گلیسین، پرولین و سیستئین است که خاصیت ضدالتهابی دارند. این ترکیبات می‌توانند به کاهش التهاب مفاصل، کاهش ورم و بهبود حرکت روزانه کمک کنند. البته اثر آن معمولاً در صورت مصرف مداوم و طی چند هفته تا چند ماه قابل مشاهده است.
۲. تقویت سیستم ایمنی بدن هنگام بیماری
وقتی بدن دچار سرماخوردگی، آنفولانزا یا عفونت‌های تنفسی می‌شود، سیستم ایمنی برای مبارزه با ویروس و باکتری‌ها به انرژی و مواد خام بیشتری نیاز دارد. در این شرایط، آب قلم گاو می‌تواند مثل یک پشتیبان طبیعی عمل کند.
ترکیبات عصاره قلم، به بازسازی سلول‌های بدن و تقویت سد دفاعی روده کمک می‌کنند؛ جایی که بخش زیادی از سلول‌های ایمنی قرار دارند. وقتی دیواره روده سالم باشد، بدن راحت‌تر می‌تواند جلوی ورود میکروب‌ها و التهاب‌های مزمن را بگیرد. از طرف دیگر، پروتئین‌ها و مواد معدنی موجود در آب قلم به بدن کمک می‌کنند تا انرژی لازم را حفظ کند و ضعف و خستگی سریع‌تر برطرف شود.
سرماخوردگی و آنفولانزا
آب قلم گاو به‌دلیل داشتن یک آمینواسید مشابه ترکیب موجود در برخی داروهای ضدسرفه می‌تواند به رقیق شدن خلط و باز شدن راه‌های هوایی کمک کند. گرمای سوپ قلم هم باعث کاهش گرفتگی بینی و گلو می‌شود و به فرد کمک می‌کند تا راحت‌تر نفس بکشد. به همین دلیل، نوشیدن آب قلم گاو می‌تواند به باعث کاهش موقتی علائم مثل سرفه، گلودرد و گرفتگی بینی کمک کند. البته چربی بالای این عصاره ممکن است گلو را آزار دهد، بنابراین بهتر است قبل از مصرف، با پزشک خود مشورت کنید.
برونشیت و مشکلات تنفسی
در برونشیت، مسیرهای تنفسی دچار التهاب و ترشح زیاد می‌شوند. آمینواسیدهایی مانند هیستیدین و گلیسین که در عصاره قلم وجود دارند، اثر ضدالتهابی دارند و می‌توانند تورم مجاری تنفسی را کم کنند. همچنین وجود ژلاتین در آب قلم، به تسهیل حرکت مخاط و نرم‌تر شدن راه‌های هوایی کمک می‌کند. بنابراین، مصرف آب قلم گاو در دوره‌ی برونشیت یا عفونت‌های تنفسی می‌تواند به کاهش تنگی نفس و سرفه‌های مکرر کمک کند.
دوران نقاهت بعد از بیماری یا جراحی
پس از بیماری‌های سخت یا در دوران نقاهت بعد از جراحی، بدن برای ترمیم بافت‌ها به پروتئین و مواد معدنی نیاز دارد. آب قلم گاو منبع خوبی از کلاژن، کلسیم، فسفر و منیزیم است که برای ساخت سلول‌های جدید و ترمیم زخم‌ها و بافت‌های آسیب‌دیده ضروری هستند. مصرف آب قلم به طور روزانه یا چند بار در هفته در طول دوران نقاهتمی‌تواند به افزایش انرژی، بهبود سریع‌تر زخم‌ها و بازگشت توان بدنی کمک کند.
۳. زیبایی و سلامت پوست، مو و ناخن
آب قلم گاو مقدار زیادی کلاژن و ژلاتین دارد و به همین دلیل یکی از شناخته‌شده‌ترین غذاهای طبیعی برای مراقبت از پوست، مو و ناخن است. کلاژن پروتئینی است که شبکه‌ی اصلی پوست، مو و ناخن را تشکیل می‌دهد و با افزایش سن به‌طور طبیعی کاهش پیدا می‌کند و باعث شل و خشک شدن پوست و ایجاد چروک‌های ریز روی آن می‌شود. نوشیدن آب قلم به‌طور منظم می‌تواند مواد اولیه لازم برای ساخت کلاژن جدید در پوست را در اختیار بدن قرار دهد و در نتیجه به صاف‌تر و سفت‌تر شدن پوست و کاهش علائم پیری کمک کند. این تأثیر بیشتر در مصرف طولانی‌مدت (چند هفته تا چند ماه) دیده می‌شود، نه در چند روز کوتاه.
در مورد مو و ناخن هم اسیدهای آمینه‌ای مثل پرولین و گلیسین موجود در عصاره قلم گاو نقش کلیدی در تولید کراتین دارند؛ کراتین همان ماده‌ای است که باعث استحکام تار مو و ناخن می‌شود. به همین دلیل افرادی که دچار ریزش مو، نازک شدن تار مو یا شکنندگی ناخن‌ها هستند، با مصرف منظم آب قلم می‌توانند به تقویت کیفیت مو و ناخن خود کمک کنند.
قلم گاو را چگونه بپزیم؟ (طرز تهیه اصولی)
پختن قلم گاو و استفاده از عصاره آن ساده است و با دنبال کردن مراحل زیر می‌توانید عصاره صاف و خوش طعم قلم گاو را داشته باشید و در مواقع نیاز از آن در غذاهای مختلف از جمله سوپ، خورشت و حتی به عنوان آب برای طبخ برنج، استفاده کنید.
- از قصاب بخواهید قلم‌ها را به تکه‌های ۵ تا ۷ سانتی تقسیم کند. آن‌ها را خوب بشویید تا خون و آلودگی نداشته باشند.
- قلم‌ها را در قابلمه بگذارید، رویشان آب سرد بریزید و ۱۰ دقیقه روی حرارت متوسط بجوشانید. بعد آب را دور بریزید و قلم‌ها را دوباره آبکشی کنید.
- قلم‌های تمیز را داخل یک قابلمه بزرگ بگذارید. به ازای هر یک کیلو قلم، ۳ تا ۴ لیتر آب اضافه کنید.
- یک پیاز نصف‌شده، چند ساقه کرفس، یک هویج خردشده، چند حبه سیر، کمی فلفل سیاه، یک برگ بو و در صورت تمایل یک چوب دارچین به قابلمه اضافه کنید. نصف استکان سرکه هم بریزید تا کلسیم و مواد معدنی راحت‌تر از استخوان جدا شوند.
- قابلمه را روی شعله زیاد بگذارید تا جوش بیاید. بعد از جوش آمدن، شعله را خیلی کم کنید تا آرام آرام بجوشد. در ۳۰ دقیقه‌ی اول کف جمع‌شده روی آب را با کفگیر بردارید.
- اجازه دهید قلم‌ها بین ۸ تا ۱۰ ساعت روی شعله‌ی ملایم بپزند. اگر آب کم شد، کمی آب جوش اضافه کنید تا همیشه سطح قلم‌ها پوشیده بماند.
- وقتی آب قلم غلیظ و آماده شد، بگذارید کمی خنک شود. قلم‌ها و سبزیجات را جدا کرده و آب را از صافی عبور دهید. بعد از سرد شدن، لایه چربی روی آن را جدا کنید. می‌توانید آب قلم را در ظرف‌های کوچک بسته‌بندی کرده و تا ۳–۵ روز در یخچال یا تا ۳ ماه در فریزر نگهداری کنید.
بهترین زمان مصرف قلم گاو
آب قلم گاو را می‌توان در طول روز نوشید، اما بسته به کارکرد موردنظر، بعضی زمان‌ها اثر بهتری دارد.
- صبح ناشتا: یک کاسه آب قلم می‌تواند انرژی خوبی برای شروع روز بدهد و جلوی پرخوری در وعده‌های بعدی را بگیرد.
- قبل از وعده‌های اصلی: نوشیدن آن پیش از غذا باعث می‌شود زودتر احساس سیری کنید و کمتر غذا بخورید. به ویژه اگر به قصد کاهش وزن، از عصاره آب قلم استفاده می‌کنید.
- فصل‌های سرد یا زمان سرماخوردگی: آب قلم داغ بدن را گرم می‌کند، گرفتگی بینی را سبک‌تر می‌کند و به نفس‌کشیدن راحت‌تر کمک می‌کند.
مقدار مصرف و نکات کاربردی
مقدار مناسب آب قلم برای افرادی که سالم هستند و مشکل قلبی یا فشار خون بالا ندارند، روزانه یک لیوان (حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلی‌لیتر) است. به طور کلی برای دیدن نتیجه روی مفاصل، استخوان یا پوست، معمولاً نیاز به چند هفته تا چند ماه مصرف منظم است. مصرف کوتاه‌مدت بیشتر حس انرژی و گرمی به بدن می‌دهد و اثربخشی عمیق‌تری ندارد.
- روش مصرف: می‌توانید آب قلم را به‌تنهایی بنوشید یا به‌عنوان پایه در آش، سوپ و خورش استفاده کنید. حتی می‌توانید آن را در قالب یخ فریز کنید و هنگام پخت غذا اضافه کنید.
- ترکیب با مواد دیگر: اضافه‌کردن سبزیجاتی مثل هویج، کرفس، پیاز و ادویه‌هایی مثل زردچوبه و زنجبیل می‌تواند ارزش غذایی و طعم آن را بیشتر کند.
۴ نکته احتیاطی هنگام مصرف عصاره قلم گاو
با وجود آن‌که آب قلم گاو منبع غنی از کلاژن، آمینواسیدها و مواد معدنی است و می‌تواند به تقویت بدن کمک کند، اما مصرف آن همیشه و برای همه افراد بی‌خطر نیست. مصرف عصاره قلم گاو در برخی شرایط مانند مشکلات کبدی، کلسترول بالا یا بیماری‌های گوارشی می‌تواند مضر باشد، به همین دلیل رعایت نکات احتیاطی زیر می‌تواند کمک کند تا بدون ایجاد آسیب، از فواید این ماده غذایی بهره مند شویم. مکن است دردسرساز شود.
۱. مصرف در افراد مبتلا به کبد چرب
عصاره‌ی قلم گاو به دلیل داشتن مقدار بالای چربی‌های اشباع، می‌تواند برای افرادی که دچار کبد چرب یا سایر بیماری‌های کبدی هستند مضر باشد. تجمع چربی در کبد روند بیماری را تشدید می‌کند و به سلامت آن آسیب می‌زند.
توصیه: پس از خنک شدن، لایه‌ی چربی سفت‌شده روی سطح عصاره را جدا کنید و پیش از مصرف منظم، حتما با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
۲. توجه به کلسترول و بیماری‌های قلبی
قلم گاو حاوی کلسترول و اسیدهای چرب اشباع است که در مصرف زیاد، می‌تواند باعث افزایش کلسترول خون و فشار خون شود. این موضوع برای افراد با سابقه‌ی بیماری قلبی یا دیابت اهمیت بیشتری دارد.
۳. مشکلات گوارشی و حساسیت‌ها
برخی افراد با مشکلاتی مانند ریفلاکس معده، زخم معده یا سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر، ممکن است پس از مصرف آب قلم دچار نفخ یا ناراحتی شوند. همچنین به دلیل تولید هیستامین در فرآیند پخت طولانی، احتمال بروز حساسیت یا تشدید علائم آلرژیک در افراد مستعد وجود دارد.
توصیه: قبل از مصرف، حتما با پزشک خود مشورت کنید. همچنین می‌توانید ابتدا مقدار کمی (نصف لیوان) از عصاره را امتحان کنید.
۴. رعایت اصول بهداشتی و نگهداری
قلم خام ممکن است حاوی آلودگی یا میکروب باشد. اگر به‌طور کامل شسته و به اندازه‌ی کافی پخته نشود، احتمال مسمومیت غذایی وجود دارد. همچنین نگهداری نادرست پس از پخت می‌تواند باعث فساد و رشد باکتری‌ها شود.
توصیه: قلم‌ها را ابتدا چند دقیقه بجوشانید و آب اولیه را دور بریزید. سپس با آب تازه و سبزیجات بپزید و حداقل ۸ ساعت روی حرارت ملایم قرار دهید.
سوالات متداول
آیا آب قلم چاق‌کننده است یا لاغرکننده؟
آب قلم خالص (بدون چربی اضافی) چاق‌کننده محسوب نمی‌شود؛ چون کالری نسبتاً کمی دارد و سرشار از پروتئین است. اما اگر چربی روی آن جدا نشود می‌تواند کالری و چربی زیادی وارد بدن کند.
آیا برای کودکان مفید است؟
بله، آب قلم می‌تواند برای کودکان مفید باشد چون سرشار از کلسیم، فسفر، منیزیم و کلاژن است که برای رشد استخوان‌ها و دندان‌ها اهمیت زیادی دارد. وجود آمینواسیدها هم به تقویت سیستم ایمنی و رشد عضلات کمک می‌کند.
آیا برای ورزشکاران و بدنسازان مناسب است؟
بله. ژلاتین و آمینواسیدهای موجود در آب قلم به ساخت پروتئین‌های عضلانی و ترمیم فیبرهای آسیب‌دیده کمک می‌کنند.
آیا برای زنان باردار توصیه می‌شود؟
آب قلم گاو می‌تواند به‌دلیل داشتن کلسیم، آهن و کلاژن برای سلامت مادر و رشد جنین مفید باشد و به تقویت استخوان‌ها، بهبود ذخایر آهن و مفاصل کمک کند. اما بهتر است حتماً قبل از مصرف منظم با پزشک مشورت کنند.