تراکشن ستون فقرات یک روش در فیزیوتراپی است که در آن مهره‌های کمر یا گردن به‌آرامی کشیده می‌شوند تا فشار از روی دیسک‌ها و عصب‌ها برداشته شود. این کار کمک می‌کند تا به صورت کوتاه مدت یا بلندمدت (بسته به شدت آسیب)، درد تیرکشنده (مثل سیاتیک) کمتر شود، عضلات اطراف ستون فقرات آرام شوند و جریان خون به بافت‌ها بهتر برسد.
تراکشن یا کشش ستون فقرات یکی از درمان‌های غیرجراحی فتق دیسک و سیاتیک محسوب می‌شود و معمولاً در کلینیک فیزیوتراپی با دستگاه مخصوص یا به‌صورت دستی انجام می‌گیرد.
تراکشن ستون فقرات چیست و چند نوع دارد؟
تراکشن ستون فقرات (برای گردن یا کمر) یکی از روش‌های فیزیوتراپی است که در آن ستون فقرات به‌آرامی و با نیرویی کنترل‌شده کشیده می‌شود. هدف از این کار این است که فشار از روی دیسک‌ها و عصب‌های ستون فقرات برداشته شود تا بیرون‌زدگی مایع دیسک، کمی به حالت عادی برگردد، درد کمتر شود و حرکت بدن راحت‌تر انجام شود.
این کشش می‌تواند به‌صورت دستی توسط فیزیوتراپیست یا با دستگاه‌های مخصوص تراکشن در کلینیک انجام شود و معمولاً در کنار تمرین‌های ورزشی و سایر درمان‌ها به‌کار می‌رود.
وقتی تراکشن یا کشش ستون فقرات انجام می‌شود، مهره‌های ستون فقرات کمی از هم فاصله می‌گیرند. این فاصله باعث می‌شود فشار داخل دیسک کمتر شود و مسیر عبور عصب‌ها بازتر شود؛ در نتیجه درد تیرکشنده یا بی‌حسی کاهش پیدا می‌کند. همچنین کشش ستون فقرات باعث آرام شدن عضلات و بهتر شدن جریان خون در ناحیه می‌شود، که به بهبود و کاهش درد کمک می‌کند.
مطالعه بیشتر: درمان سیاتیک با ماساژ
تراکشن گردن چیست؟
تراکشن گردن یا کشش ستون فقرات گردنی برای درمان درد و گرفتگی ناحیه گردن، شانه‌ها و بازوها به‌کار می‌رود. در این روش، سر و گردن بیمار به‌آرامی در جهت محور ستون فقرات کشیده می‌شود تا فشار روی دیسک‌های گردنی و ریشه‌های عصبی کاهش پیدا کند.
مطالعه بیشتر: مانیپولاسیون درمان چیست؟ | فواید و عوارض
این کار معمولاً روی تخت مخصوص یا با دستگاه‌های گردنی انجام می‌شود و می‌تواند در موارد زیر مؤثر باشد:
-
فتق یا برآمدگی دیسک گردن
-
درد تیرکشنده به بازو یا بی‌حسی دست‌ها
-
تنگی کانال گردنی یا فشردگی عصب‌ها
-
گرفتگی عضلات شانه و پشت گردن
بسیاری از بیماران بعد از چند جلسه تراکشن گردن احساس می‌کنند شانه‌ها سبک‌تر شده و دامنه‌ی حرکت گردن بیشتر شده است. در این نوع تراکشن معمولاً فشار بسیار ملایم است و بیمار فقط حس کشیدگی و آزاد شدن در گردن دارد، بدون درد یا ناراحتی.
تراکشن کمر چیست؟
تراکشن کمر به‌طور خاص برای ناحیه پایین کمر و لگن انجام می‌شود. کشش در ناحیه کمری باعث کاهش مستقیم فشار روی ریشه‌ی عصب سیاتیک و کاهش التهاب اطراف دیسک‌ها می‌شود.
این روش درمانی معمولاً برای مشکلاتی مانند موارد زیر انجام می‌شود:
-
فتق یا بیرون‌زدگی دیسک کمر
-
درد سیاتیک و تیرکشنده به پا
-
تنگی کانال نخاع کمری
-
اسپاسم یا گرفتگی عضلات کمر
مطالعه بیشتر: داروها و درمان خانگی گرفتگی کمر
تراکشن دقیقاً برای چه مشکلاتی تجویز می‌شود؟
تراکشن بیشتر برای افرادی مناسب است که دچار فتق دیسک، سیاتیک، تنگی کانال نخاعی، اسپاسم عضلانی یا درد مکانیکی ناشی از مفاصل فاست هستند و نیاز دارند فشار روی ستون فقرات کاهش پیدا کند تا روند توانبخشی بهتر پیش برود.
در جدول زیر نوع مشکل و تاثیر کشش ستون فقرات برای هر کدام را می‌بینید.
| نام مشکل | تاثیر تراکشن |
|---|---|
| فتق یا بیرون‌زدگی دیسک | کاهش فشار روی دیسک و ریشه‌های عصبی، کمک به تسکین درد تیرکشنده در پا یا بازو |
| سیاتیک | کاهش فشار روی عصب سیاتیک و بهبود حرکت پا |
| تنگی کانال نخاعی | باز کردن موقتی فضای عبور عصب‌ها و کاهش فشار ناشی از تنگی کانال |
| اسپاسم یا گرفتگی شدید عضلات کمر و گردن | کاهش تنش عضلانی و بهبود جریان خون موضعی |
| درد گردن یا کمر ناشی از فشردگی مفاصل فاست |
کاهش تماس بین مفاصل مهره‌ای و تسکین درد مکانیکی |
| انحرافات وضعیتی خفیف (مثل لوردوز یا کیفوز خفیف) |
کمک به اصلاح وضعیت مهره‌ها و آموزش حس وضعیت بدن در برنامه توانبخشی |
تراکشن ستون فقرات چگونه انجام می‌شود؟
تراکشن یا کشش ستون فقرات به دو صورت دستی یا با دستگاه انجام می‌شود؛ اما در هر دو مورد حتما باید توسط فیزیوتراپیست آموزش‌دیده و در فضای کلینیک تخصصی انجام شود.
مطالعه بیشتر: قرص‌های ویتامین مفید برای کمردرد
تراکشن دستی ستون فقرات (Manual Traction)
تراکشن دستی، معمولاً برای مشکلات خفیف‌تر در ناحیه گردن یا قسمت بالای کمر استفاده می‌شود و مدت زمان کمتری طول می‌کشد.
مطالعه بیشتر: درمان کمردرد با چکش و آویزان شدن علمی است؟
مراحل انجام
-
بیمار روی تخت دراز می‌کشد.
معمولاً برای کشش گردن، فرد روی تخت مخصوص به پشت می‌خوابد و سرش در دستان فیزیوتراپیست قرار می‌گیرد. برای کمر، ممکن است در وضعیت طاق‌باز یا نیمه‌نشسته باشد. -
فیزیوتراپیست به‌آرامی نیرو وارد می‌کند.
درمانگر با استفاده از حرکات مخصوص دست و به شکل کنترل‌شده، به آرامی ستون فقرات را در جهت طولی بدن می‌کشد. این کشش ممکن است چند ثانیه نگه‌داشته شود و سپس رها شود. -
کشش به‌صورت متناوب تکرار می‌شود.
معمولاً ۵ تا ۱۰ بار در هر جلسه، هر بار حدود چند ثانیه تا یک دقیقه، این حرکت توسط فیزیوتراپیست تکرار می‌شود. -
در حین درمان
بیمار ممکن است احساس کشیده شدن ملایم، سبک شدن سر یا کمر، یا احساس رهایی در عضلات کند. تراکشن دستی نباید دردناک باشد — بنابراین اگر فشار زیاد حس شود، درمانگر بلافاصله نیرو را تنظیم می‌کند.
⏱ مدت زمان
هر جلسه تراکشن دستی معمولاً ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.
💬 حس بیمار
بیشتر بیماران می‌گویند در زمان تراکشن دستی، احساس کشیدگی ملایم، سبک شدن، یا “باز شدن” مهره‌ها را دارند. در بعضی از افراد هم حس گرمای آرام یا شل شدن عضلات در پایان جلسه ایجاد می‌شود.
تراکشن ستون فقرات با دستگاه
این نوع تراکشن با دستگاه مخصوص کشش ستون فقرات انجام می‌شود و معمولا برای دردها و یا مشکلات شدیدتر مانند بیرون‌زدگی‌های متوسط تا شدید دیسک کمر، دردهای ناحیه پایین کمر، و درد سیاتیک کاربرد بیشتری دارد.
مطالعه بیشتر: تزریق گاز اوزون برای دیسک کمر
مراحل انجام
-
قرار گرفتن روی تخت دستگاه
بیمار روی تخت تراکشن دراز می‌کشد. این تخت به دو بخش متحرک تقسیم می‌شود. بخش بالایی ثابت است و بخش پایینی با نیروی کنترل‌شده حرکت می‌کند. -
بستن کمربند یا تسمه‌های حمایتی
در تراکشن کمری، دو تسمه پهن شبیه کمربند ایمنی به دور کمر و لگن بسته می‌شود. در تراکشن گردنی، حلقه‌ای نرم زیر چانه و پشت سر قرار می‌گیرد. -
تنظیم نیرو توسط دستگاه
فیزیوتراپیست، با توجه به وزن و وضعیت و شدت مشکل بیمار، نیرو و زاویه و زمان کشش را تنظیم می‌کند. سپس دستگاه با کشش ملایم شروع به کار می‌کند. -
حرکت متناوب (کشش و رهاسازی)
بیشتر دستگاه‌ها به‌صورت متناوب عمل می‌کنند: چند ثانیه کشش، چند ثانیه استراحت، و دوباره کشش. این ریتم باعث آرامش عضلات و جلوگیری از اسپاسم می‌شود. -
پایان درمان
دستگاه به‌آرامی کشش را کاهش می‌دهد، تسمه‌ها باز می‌شود و بیمار چند دقیقه در همان حالت استراحت می‌کند تا بدن او با وضعیت جدید تطبیق پیدا کند.
⏱ مدت زمان
هر جلسه تراکشن ستون فقرات با دستگاه معمولاً ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و تعداد جلسات درمانی بسته به نوع مشکل، بین ۱۰ تا ۱۵ جلسه است (معمولاً ۲ تا ۳ بار در هفته).
💬 حس بیمار
در لحظه‌ی کشش، بیمار حس می‌کند ستون فقراتش کمی باز می‌شود یا سبک‌تر می‌شود. بعضی‌ها ممکن است بعد از اولین جلسه کمی احساس کشیدگی یا خستگی عضلانی داشته باشند که طبیعی است و معمولاً طی ۲۴ ساعت از بین می‌رود.
خیلی از بیماران بعد از جلسه می‌گویند:
«احساس می‌کنم کمرم سبک شده و فشار از روی پا برداشته شده.»
تحقیقات علمی درباره کشش ستون فقرات چه می‌گویند؟
پژوهش‌های علمی نشان می‌دهند که کشش ستون فقرات اگر توسط متخصص و به‌درستی انجام شود می‌تواند فشار وارد بر دیسک‌ها و عصب‌های نخاعی را کاهش دهد.
در یک مطالعه منتشرشده در Spine Journal مشخص شد که این روش، فشار داخل دیسک‌های کمری را به‌طور قابل توجهی کم می‌کند و به بازگشت نسبی دیسک بیرون‌زده به حالت اولیه خود کمک می‌کند. به همین دلیل، بسیاری از بیماران پس از انجام تراکشن، کاهش درد تیرکشنده پا یا کمر را احساس می‌کنند.
البته تجربیات بالینی نشان می‌دهند که تراکشن به‌تنهایی همیشه نتیجه‌بخش نیست، اما زمانی که در کنار فیزیوتراپی، تمرینات اصلاحی و آموزش وضعیت صحیح بدن انجام شود، اثربخشی آن در کاهش درد و بهبود عملکرد بیماران بیشتر می‌شود.
مطالعات جدیدتر، از جمله گزارش JOSPT (2021)، تأیید کرده‌اند که در تراکشن ستون فقرات، کشش متناوب (که در آن نیرو به‌صورت رفت و برگشتی وارد می‌شود) برای کاهش اسپاسم عضلانی و دردهای ناشی از فتق دیسک مؤثرتر از کشش ثابت است.
به‌طور کلی، یافته‌های علمی و تجربه‌های بالینی متخصصان نشان می‌دهد تراکشن یک روش غیرجراحی ایمن و موثر برای کاهش فشار ستون فقرات است، به شرطی که زیر نظر فیزیوتراپیست و در چارچوب درمان ترکیبی انجام شود.
⚠️معایب و محدودیت‌های روش تراکشن
با وجود اینکه روش کشش ستون فقرات در بسیاری از موارد می‌تواند درمان تکمیلی موثر و مناسبی برای فتق دیسک گردن یا کمر، یا مشکلات مفصل فاست باشد اما این روش برای همه بیماران مناسب نیست و محدودیت‌ها و چالش‌هایی هم دارد.
۱. تفاوت در اثرگذاری روی بیماران مختلف
تراکشن ستون فقرات در برخی بیماران نتیجه بسیار خوبی دارد، اما در بعضی دیگر اثر چندانی ندارد.
مطالعات نشان داده‌اند که نوع آسیب، سن بیمار و میزان فشردگی عصب در نتیجه نهایی نقش مهمی دارند. برای مثال، افرادی که دچار فتق دیسک تازه و بدون التهاب شدید هستند معمولاً بهتر پاسخ می‌دهند، در حالی که در موارد تنگی کانال نخاع یا آسیب‌های مزمن، تأثیر تراکشن کمتر است.
۲. نیاز به مهارت و تنظیم دقیق
در تراکشن دستی، مهارت درمانگر اهمیت زیادی دارد؛ زیرا اگر نیروی کشش بیش از حد باشد یا زاویه بدن به‌درستی تنظیم نشود، می‌تواند خطرناک باشد و باعث کشیدگی رباط‌ها یا تحریک بیشتر عصب شود.
در تراکشن مکانیکی هم تنظیم اشتباه وزن یا مدت زمان می‌تواند باعث درد یا اسپاسم عضلانی موقت شود.
۳. اثر موقت در صورت عدم تداوم درمان
تراکشن به‌تنهایی درمان قطعی نیست و اگر بیمار تمرینات فیزیوتراپی، تقویت عضلات مرکزی و اصلاح وضعیت بدن را ادامه ندهد، علائم ممکن است دوباره برگردند. به همین دلیل پزشکان معمولاً تأکید می‌کنند که تراکشن باید بخشی از یک برنامه‌ی توانبخشی کامل باشد، نه درمان مستقل.
🚫 چه کسانی نباید تراکشن ستون فقرات انجام دهند؟
روش درمانی کشش ستون فقرات برای افراد با یکی از شرایط زیر مضر است و متخصص فیزیوتراپیست از انجام این درمان پرهیز می‌کند.
-
افراد مبتلا به پوکی استخوان شدید:
استخوان‌ها شکننده هستند و نیروی کشش ممکن است باعث ترک یا شکستگی شود. -
بیمارانی که جراحی ستون فقرات با پیچ یا پلیت فلزی داشته‌اند:
کشش می‌تواند به ایمپلنت‌ها یا مهره‌های جوش‌خورده فشار بیاورد و باعث جابه‌جایی یا درد شود. -
افراد مبتلا به تومور یا عفونت ستون فقرات:
در این شرایط، هرگونه کشش ممکن است بیماری را تشدید کرده یا باعث گسترش التهاب شود. -
بیماران با لغزش شدید مهره (اسپوندیلولیستیز):
کشش می‌تواند لغزش مهره را بیشتر کرده و باعث آسیب عصبی شود. -
افراد با آنوریسم آئورت یا بیماری‌های قلبی‌عروقی:
نیروی کشش و تغییر فشار ممکن است برای قلب و رگ‌های بزرگ خطرناک باشد. -
بیماران مبتلا به آسیب شدید عصب یا ضعف پیشرونده:
چون تراکشن ممکن است تحریک عصبی را بیشتر کرده و وضعیت را بدتر کند. -
زنان باردار:
فشار ناشی از کشش می‌تواند به شکم و جنین آسیب بزند یا باعث ناراحتی و افت فشار شود. -
افراد دچار التهاب حاد یا اسپاسم شدید عضلات:
در این حالت، عضلات در حالت انقباض هستند و تراکشن می‌تواند درد را تشدید کند.
مطالعه بیشتر: انحراف ستون فقرات چیست؟
عوارض تراکشن کمر و گردن
عوارض تراکشن کمر و گردن معمولاً خفیف و کوتاه‌مدت هستند. برخی بیماران ممکن است بعد از جلسه احساس کشیدگی، درد ملایم، سرگیجه، یا خستگی عضلانی داشته باشند که طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت برطرف می‌شود.
اما اگر در حین تراکشن یا پس از آن درد شدید، گزگز یا بی‌حسی در اندام‌ها ایجاد شود، باید بلافاصله درمان متوقف و با فیزیوتراپیست یا پزشک مشورت شود تا تنظیم نیرو و زاویه کشش بررسی شود.
مقایسه تراکشن با سایر درمان‌های فیزیوتراپی
درمان‌های فیزیوتراپی ستون فقرات همگی با یک هدف مشترک انجام می‌شوند: کاهش درد، کاهش فشار روی عصب‌ها، و بازگرداندن حرکت طبیعی مهره‌ها.
اما مسیر دستیابی به این هدف در هر روش متفاوت است.
در تراکشن ستون فقرات، هدف اصلی باز کردن فضای بین مهره‌ها و کاهش مستقیم فشار روی دیسک‌ها و ریشه‌های عصبی است. این کار به‌صورت کشش کنترل‌شده انجام می‌شود و معمولاً برای بیمارانی مفید است که دچار فتق دیسک، سیاتیک یا تنگی کانال نخاعی هستند.
در مقابل، روش‌هایی مانند الکتروتراپی (TENS)، اولتراسوند تراپی و لیزر تراپی کم‌توان تمرکزشان بر کاهش التهاب، تسکین درد و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده است، نه تغییر ساختار فیزیکی مهره‌ها. به بیان ساده‌تر، تراکشن بیشتر به «باز کردن» ستون فقرات کمک می‌کند، در حالی که روش‌های دیگر بیشتر روی تسکین و ترمیم تمرکز دارند.
هر یک از این درمان‌ها می‌تواند به‌تنهایی مؤثر باشد، اما در بسیاری از کلینیک‌های تخصصی، ترکیب تراکشن با دیگر روش‌های فیزیوتراپی بهترین نتیجه را برای بیمار به‌همراه دارد — به‌ویژه زمانی که زیر نظر فیزیوتراپیست و با برنامه درمانی شخصی‌سازی‌شده انجام شود.
جدول زیر تراکشن را با چند روش فیزیوتراپی رایج دیگر مقایسه می‌کند.
| روش درمانی | روش | مشکلات | ماندگاری اثر |
|---|---|---|---|
| تراکشن ستون فقرات | کشش کنترل‌شده مهره‌ها با دستگاه برای کاهش فشار روی دیسک و عصب | فتق یا بیرون‌زدگی دیسک، سیاتیک، تنگی کانال نخاع، بی‌حسی پا یا بازو |
متوسط تا بلندمدت |
| الکتروتراپی (TENS) |
ارسال جریان الکتریکی خفیف برای کاهش درد و اسپاسم عضلات | اسپاسم عضلانی، کمردرد یا گردن‌درد خفیف، دردهای عصبی سطحی |
کوتاه‌مدت (چند ساعت تا چند روز) |
| اولتراسوند تراپی | استفاده از امواج صوتی عمقی برای کاهش التهاب و تسریع ترمیم بافت | التهاب مفصل یا عضله، آسیب‌های مزمن عضلانی، رگ‌به‌رگ شدن یا کشیدگی |
کوتاه تا متوسط |
| لیزر تراپی کم‌توان | تاباندن نور لیزر برای ترمیم سلول‌ها و کاهش التهاب بافتی | آرتروز خفیف تا متوسط، درد مزمن ستون فقرات، آسیب عصب یا رباط |
متوسط تا بلندمدت |
پلاتینر تراپی؛ جایگزین خانگی و ایمن برای کاهش درد کمر
پلاتینر تراپی یا استفاده از کمربند پلاتینر روش جدیدی است که با ترکیب امواج الکتریکی، مادون قرمز و میدان مغناطیسی، عضلات و بافت‌های عمقی ستون فقرات را بدون نیاز به کشش فیزیکی ستون فقرات، آرام می‌کند و فشار روی عصب را کاهش می‌دهد.
برخلاف تراکشن که نیاز به دستگاه بزرگ و حضور در کلینیک دارد، کمربند پلاتینر در خانه و بدون خطر می‌تواند باعث کاهش التهاب، تسکین درد و شل شدن عضلات شود.
این روش برای افرادی که نمی‌توانند جلسات مکرر فیزیوتراپی بروند یا در مراحل اولیه فتق دیسک و دردهای عضلانی هستند، گزینه‌ای ساده‌تر و ایمن‌تر به‌شمار می‌آید.
سوالات متداول
تراکشن برای دیسک کمر چگونه انجام می‌شود؟
در تراکشن دیسک کمر، بیمار روی تخت مخصوص دراز می‌کشد و دستگاه با نیرویی کنترل‌شده قسمت پایین بدن را به‌آرامی می‌کشد تا فشار از روی دیسک بیرون‌زده و عصب‌های فشرده برداشته شود.
آیا تراکشن برای سیاتیک خوب است؟
بله، تراکشن می‌تواند با کاهش فشار روی عصب سیاتیک، درد تیرکشنده پا و بی‌حسی ناشی از آن را تا حد زیادی تسکین دهد، به‌ویژه وقتی همراه با فیزیوتراپی و تمرینات کششی انجام شود.
آیا تراکشن درد دارد یا احساس ناخوشایندی ایجاد می‌کند؟
در بیشتر موارد خیر، فقط احساس کشش ملایم یا سبک شدن وجود دارد. اگر درد ایجاد شود باید فوراً به فیزیوتراپیست اطلاع داده شود.
بعد از تراکشن ستون فقرات چه کارهایی باید انجام داد؟
بهتر است بعد از جلسه، بدن استراحت کوتاه داشته باشد و حرکات سنگین انجام نشود. نوشیدن آب و انجام تمرینات کششی ملایم مفید است.
آیا تراکشن جایگزین جراحی دیسک کمر است؟
در موارد خفیف تا متوسط می‌تواند جایگزین موقت و مؤثر باشد، اما در آسیب‌های شدید دیسک یا بی‌حسی پیشرونده پا معمولاً کافی نیست.
اثر تراکشن تا چه مدت باقی می‌ماند؟
معمولاً چند روز تا چند هفته بعد از هر دوره درمان باقی می‌ماند، به شرطی که تمرینات اصلاحی و تقویتی ادامه پیدا کنند.
آیا تراکشن در منزل هم قابل انجام است؟
توصیه نمی‌شود، چون تنظیم زاویه و نیرو نیاز به تخصص دارد. دستگاه‌های خانگی بدون نظارت متخصص می‌توانند خطرناک باشند.